Adapazari7

Gordijnenafhaaldag

DOOR CARL STELLWEG

In 199 ging ik als krantenverslaggever naar Turkije, nadat een aardbeving er aan tienduizenden mensen het leven had gekost. Een spektakel van verwoesting en ontreddering, maar ook van moed en initiatief, dat ik nooit zal vergeten. Af en toe speelt de herinnering op.

De naam van de stad is het eerste dat hem verbaast: Adapàzari.

Adapa-wat? Sakarya was het toch? Niet volgens de borden. Later zal hij erachter komen dat veel Turkse steden twee namen hebben, maar voor hem blijft de naam Adapàzari, met die onverwachte klemtoon op de derde lettergreep, die schokkerige opeenvolging van eendere klinkers waar je tong bijna over struikelt, altijd verbonden met de toestand waarin hij deze stad van 200.000 zielen zou aantreffen.

Adapàzari. Met de A van Apocalyps.

Zodra hij samen met een lokale chauffeur Istanbul verlaat, haalt hij zijn opschrijfboekje tevoorschijn. Aanvankelijk valt er niets te noteren. Of het moet zijn dat er niets bijzonders is te zien. Hoe zit dat? Is er helemaal geen aardbeving geweest? Hallucineert hij dat er helemaal geen aardbeving is geweest? Is hij niet in staat iets te zien dat volkomen anders is dan wat hij kent, zoals de Aboriginals niet in staat schenen te zijn om de eerste grote schepen van de bebaarde bleekhuiden te zien, ook al waren die pontificaal en onheilspellend in hun blikveld verschenen?

De chauffeur dommelt steeds weg achter het stuur. Hij heeft ook nog een andere baan. ‘s Nachts bewaakt hij de receptie van een klein hotel, overdag rijdt hij van ‘s ochtends vroeg tot ‘s avonds laat buitenlandse verslaggevers rond, brengt hij ze naar plaatsen die tot voor kort weinigen buiten Turkije kenden: Izmit, Gölcük, Yalova. En Adapàzari.

Er is nog een reden dat hij slaap tekort komt. Als hij zijn ogen sluit, begint de aardbeving opnieuw, gaat de boel kantelen in zijn hoofd. Dat vertelt hij de verslaggever en die heeft dan toch nog iets om op te schrijven.

Hoe had hij zich op het grillige, groteske karakter van dit natuurverschijnsel kunnen voorbereiden? Een aardbeving is er wel of is er niet, er zit niets tussen. Een aardbeving veroorzaakt niet alleen een breuk in de aardkorst, maar ook een breuk met de normaliteit, een vertrouwensbreuk met de werkelijkheid van alledag.

Na een kilometer of 150 geeft de rampspoed zich abrupt prijs. De zwaartekracht heeft een macabere slapstick opgevoerd: daken die scheef als een feesthoedje op gebouwen staan, huizen die een plagerige zet naar achteren, naar voren of opzij hebben gekregen, een linnenkast die kaarsrecht en volkomen ongeschonden, in droeve luister, uit een stapel steen en gruis steekt. Een van de wrangste kenmerken van de catastrofe is misschien wel de soms komische aanblik.

Adapazari6

Dan rijden ze Adapazari binnen, waar de seismische krachten alle registers hebben opengetrokken. Het centrum is een onmetelijke pan omgewoelde, grijze betonlasagna, een langgerekte harmonica van puin, een gemutileerd monster waarvan de roestige ingewanden zijn uitgerukt. Halleluja-armpjes van lantaarnpalen hangen troosteloos langszij, en om te zeggen dat de middenstand plat ligt is een smakeloos understatement: de begane grond waar vrijwel alle winkels waren gevestigd, is nu een door natuurkrachten gegraven souterrain geworden.

Wat er kan worden gered wordt gered, al is het nog zo onbetekenend: een tafeltje met afgebroken poten, een speelgoedauto, een wonderbaarlijk ongeschonden gebleven flesje siroop. In een flatgebouw dat in een hoek van pakweg 30 graden slagzij heeft gemaakt, haalt een vrouw op de derde verdieping de gordijnen af, alsof het een doodgewone dag is om gordijnen af te halen. Alsof het vandaag gordijnenafhaaldag is, aardbeving of niet.

En dan die lucht van rotting, weerzinwekkend zoet. Onder het puin, gelukkig niet zichtbaar, eet de dood zich een indigestie aan een grand dessert van verwrongen vlees.

Wat hiertegen te doen? Hoe dit te verwerken? Misschien dat absurde gebeurtenissen op absurde wijze dienen te worden gepareerd. Overal in het rampgebied klinkt een gulle lach. ,,Jullie westerlingen willen niet dat wij ons aansluiten bij Europa?’’ zegt een jongeman die voorlopig op een bank op straat woont. ,,We zijn nu toch maar mooi twee centimeter naar Griekenland opgeschoven. We komen eraan, of je het leuk vindt of niet.’’

En dan die achtkoppige familie die een relatief comfortabel onderdak heeft gevonden in een legertent. ,,De eerste dagen scholen we samen onder een parasol”, zeggen ze. ,,Er was niets te eten. Maar beter ook: eten betekende naar de WC gaan en… er was geen WC!” Bulderend gelach.

Een aardbeving is een onzichtbare vijand. Een cliché, maar je ontkomt er niet aan. Waar is het leger dat al deze verwoestingen heeft aangericht? Waar verschuilt het zich? Onder de grond, dat is waar het zich verschuilt, en daar slaapt het meestal, maar waar zou het van dromen? Kunnen we daar een idee van hebben? Zouden we iets van die dromen kunnen begrijpen? Wat voor soort dromen zou aanleiding kunnen geven tot zo’n gewelddadig ontwaken?

De aarde is een kooi slapende honden. De aarde is geen schip dat ons veilig over de peilloze troggen van het universum loodst, de aarde is misschien niet meer dan een onbeduidende richel, voortkomend uit het niets, op weg naar niets, tollend door een onbegrensd niets, waar we elk moment vanaf kunnen kieperen. De grond onder onze voeten is een valse vriend. Was dat in de begindagen van de mensheid ook niet zo? Wat moesten de wezens die altijd veilig in de bomen hadden geleefd aan met die grond waartoe ze waren veroordeeld nadat de savannen waren uitgedroogd en de bomen gestorven? Bood die verraderlijk vlakke, uitgestrekte grond de zekerheid die de takken en lianen hadden geboden? De vraag stellen is hem beantwoorden! Op de grond was de vijand overal, alomtegenwoordig en onzichtbaar, loerend tussen het hoge gras, tenzij ze zich zouden oprichten en om hen heen zouden kunnen zien. En dus deden ze dat, de grond dwong hen ertoe, duwde hen opwaarts, en zo zouden ze uiteindelijk de horizon ontdekken, in zich opnemen en zien hoe die voortdurend veranderde, steeds nieuwe perspectieven uitrolde, als rode lopers voor hun veroveringsdrift.

Adapazari5

Maar lang bleven de bannelingen uit de bomen nog beklagenswaardige wezens, zonder klauwen, zonder slagtanden, en ook nog eens opgezadeld met de zorg voor een ontstellend zwak kroost: immers, de bekkens van de wijfjes versmalden zich doordat ze rechtop moesten gaan lopen, waardoor hun jongen pijnlijk, voortijdig en weerloos ter wereld kwamen.

De soort overleefde, zoals we weten, zij het destijds tegen alle verwachtingen in.

Vreugdekreten wekken de vreemdeling met het opschrijfboekje uit zijn overpeinzingen. Oprechte vreugdekreten ditmaal, geen cynisch geveinsde hilariteit, en hij haast zich naar de plek waar het geluid vandaan komt, zoals het een alerte verslaggever betaamt. Op een heuvel van brokstukken heeft een groepje mannen en vrouwen zich om een bundeltje geschaard, een bundeltje dat een klein kind blijkt te zijn, haast een baby nog. Levend is het aan de krachten van de aarde ontrukt, en het is spookachtig en sprookjesachtig bedekt door grijswit puinstrooisel,  de wenkbrauwen wonderlijk goed zichtbaar, als donzige spinnenpootjes. Een kind, ademend, adembenemend, hoestend, goor en puur, ofwel: wedergeboren, voor de tweede keer de wereld in gespuwd door de wereld.

En even, heel even, schijnt het de vreemdeling toe dat het puin van Adapazari bitterzoet opglanst.

Adapazari8

 

Reacties

Vrijheid van meningsuiting is vaak strontvervelend en bestaat dus niet op deze website. Reacties zijn welkom, maar worden door mij gewogen. Ik zie veel door de vingers, maar niet alles. Scheldpartijen worden sowieso geweerd. Seksisme en racisme uiteraard ook.




* Verplicht, email adres wordt niet gepubliceerd